Thần lùn giữ vườn những tưởng chỉ là sản phẩm sáng tạo của truyện cổ hay phim hoạt hình, nhưng sự thật nó có nguồn gốc xa xưa, với những tín niệm, ý nghĩa tâm linh vô cùng thiêng liêng với người Châu Âu.
Thần lùn giữ vườn là gì?
Theo Wikipedia, thần lùn giữ vườn hay thần lùn gác vườn là những bức tượng thần lùn được sử dụng nhằm mục đích trang trí trong sân vườn và bãi cỏ ở các nước phương Tây. Ban đầu, tượng thần lùn được làm từ đất sét nung, gỗ hoặc gốm sứ, và được tô vẽ bằng thủ công. Ngày nay, bên cạnh các chất liệu truyền thống, những bức tượng thần lùn này còn được làm bằng nhựa với đủ mọi kích cỡ, màu sắc và hình dáng đa dạng.
Từ gnome/thần lùn giữ vườn bắt nguồn từ tiếng Latin mới, gnomus. Chúng thường được cho là xuất phát từ ngôn ngữ Hy Lạp gnosis (kiến thức), nhưng đúng hơn là có gốc từ genomos “người ở đất”.
Sự hình thành và phát triển hình dáng của thần lùn giữ vườn
Những thần lùn giữ vườn lần đầu tiên hiện diện trong văn hóa dân gian truyền thống của Bắc Âu, và vì vậy rất khó để xác định chính xác nguồn gốc của chúng.
Hình tượng thần lùn được biến đổi theo thời gian và khác biệt nhau ở các nền văn hóa. Khởi đầu, đa số các thần lùn đều được mặc định là xấu xí.
Trước thế kỷ 20
Thời La Mã cổ đại, những bức tượng nhỏ bằng đá mô tả vị thần sinh sản Priapus, cũng là vị thần giữ vườn, được đặt trong các khu vườn của người La Mã.
Thần lùn được mô tả lần đầu tiên trong thời kỳ Phục hưng thế kỷ 16 bởi Paracelsus, nhà giả kim người Thụy Sĩ cho rằng “những sinh vật nhỏ bé có chiều cao khoảng hai gang tay và không thích giao tiếp với loài người”. Theo quan điểm của ông, các thần lùn giữ vườn biểu trưng cho đất, một cách cụ thể là đá, khoáng, và sở hữu năng lực siêu nhiên nối kết với các vật chất đó. Những bức tượng bằng gỗ hoặc sứ giống hình dáng thần lùn dần trở thành những món đồ trang trí phổ biến trong gia đình một số nước Phương Tây.
Theo tài liệu ghi chép lại, khoảng giữa thế kỷ 19, tượng thần lùn đầu tiên được biết đến có nguồn gốc đến từ Gräfenroda, một ngôi làng nhỏ ở bang Thuringia của nước Đức, và được làm bằng đất sét.
Những bức tượng mang hình dáng của một người đàn ông lùn nhiều râu, đầu đội mũ phrygian màu đỏ. Những bức tượng này được lấy ý tưởng từ các công nhân thợ mỏ, tay cầm búa rìu, cuốc chim hoặc đèn lồng, hoặc đang đẩy chiếc xe cút kít, là những vật dụng gắn liền với thợ mỏ. Điều này biểu thị cho sự cần cù chăm chỉ của con người. Người dân lúc bấy giờ tin rằng, các bức tượng thần lùn đặt trong vườn sẽ giúp họ các công việc làm vườn khi mà con người đã chìm vào giấc ngủ.
Thế kỷ 20
Tượng thần lùn ngày càng phổ biến khi xuất hiện trong bộ phim cổ tích nổi tiếng Nàng Bạch Tuyết và bảy chú lùn. Tại thời điểm này, thần lùn giữ vườn thường được miêu tả nhỏ xíu, có hình dáng chắc khỏe, mập mạp và mang tính cách của con người, đội chiếc mũ hình nón cao và ăn mặc thuần nhất các màu như xanh da trời, đỏ hay xanh lá cây. Họ thông minh như một con người (đôi khi còn được cho là người khôn ngoan).
Thế kỷ 21
Một trò đùa có tên là Travelling gnome (Thần lùn du lịch) khiến các tượng thần lùn trở nên nổi tiếng khắp thế giới.
Quan niệm tâm linh về tượng thần giữ vườn
Trong khi vẻ bề ngoài có thể khác biệt thì những quan niệm cổ xưa và mới hơn đều chia sẻ tín niệm tương tự nhau về năng lực của thần lùn. Thần lùn giữ vườn đều được cho rằng dễ dàng di chuyển xuyên lòng đất và đi lại trên mặt đất như con người; nhanh nhẹn, khỏe mạnh một cách đáng kinh ngạc; sở hữu hầu hết các năng lực siêu nhiên trong việc vận dụng vật chất tự nhiên; là người canh giữ quyết liệt, chống lại những tổn hại đến trái đất, đời sống hoang dã.
Do là linh vật dựa trên truyền miệng, nên quan niệm về biểu tượng này ở mỗi nền văn hóa có đôi chút khác biệt. Những miêu tả dưới đây là cách truyền thống phổ biến về thần lùn giữ vườn trên khắp châu Âu.
Ở Thụy Điển
Thần lùn giữ vườn được tin rằng sống đến 400 năm, rất cần cù, có lòng tốt, và khôn ngoan. Gia đình là điều quan trọng đối với họ, vui vẻ, sống lạc quan.
Các nữ thần lùn chỉ sinh con một lần, thường là sinh đôi. Họ thường sống ở những vùng nông thôn, đôi khi thậm chí ở trang trại hay nông trường, và sẽ cho người nông dân những lời khuyên hữu ích. Họ cũng được biết đến là những người canh gác, bảo vệ thiên nhiên và thú vật. Mặc dù họ tử tế và ân cần với con người nhưng những thần lùn giữ vườn vẫn rất bí hiểm, họ không bao giờ cho phép con người biết đến hang sâu nơi họ cư trú, không dạy ngôn ngữ của họ cho bất kỳ ai khác và chỉ xuất hiện khi họ muốn.
Trong thời gian gần đây, các thần lùn được cho rằng là những người trợ giúp cho ông già Noel Santa Claus, ở Scandinavia. Những hình ảnh Giáng sinh thường mô tả các thần lùn giữ vườn trong vai trò những người bé tí hon.
Ở Đức
Thần lùn thường gặp trong những câu chuyện thần kỳ, bao gồm truyện cổ tích. Thần lùn giữ vườn nước Đức giống như những ông già khó tính, hay cằn nhằn, sống sâu dưới đất, canh gác các châu báu được chôn cất bên dưới.
Ở Hà Lan
Từ Kabouter để chỉ thần lùn. Trong thần thoại và văn hóa dân gian Hà Lan, Kabouter là những con người nhỏ xíu sống dưới đất hay một số khác là các thần linh của gia đình bảo trợ nhà cửa.
Tượng thần được quan niệm là những con người rụt rè. Nam thần có râu nhiều và dài, đội mũ chóp đỏ. Trong truyền thuyết dân gian, thần lùn đã dạy cho người Hà Lan cách làm nên những đôi giày gỗ.
Chất liệu chế tác nên thần lùn giữ vườn
Thời Phục hưng, Jacque Callot tạo nên 21 mẫu gobbi, khắc in nhằm làm tượng trang trí vườn tược. Cuối thế kỷ XVIII, sản phẩm gốm sứ “Gia đình những chú lùn” bắt đầu sản xuất và trở thành vật phẩm trang trí phổ biến suốt thế kỷ XIX. Ngoài ra, còn có loại tượng thần lùn tạc bằng gỗ do Thụy Sỹ sản xuất ở thị trấn Brienz.
Thần lùn bằng sành có đầu tiên vào năm 1841. Philip Griebel ở Đức sản xuất tượng thú bằng gốm đất nung để trang trí và sản xuất thần lùn giữ vườn dựa trên nội dung thần thoại địa phương về các thần lùn tốt bụng hay giúp đỡ trong các khu vườn vào ban đêm. Sau này, việc sản xuất thần lùn giữ vườn bằng đất nung dần trở nên phổ biến cho đến ngày nay.
Hiện nay, thần lùn được làm bằng nhựa với đủ mọi kích cỡ, màu sắc và hình dáng.
Thần lùn giữ vườn có ở hầu khắp các nơi trên thế giới và giữ một vị trí tâm linh quan trọng đối với các nước phương Tây. Tồn tại suốt bao thế kỷ, trải qua bao thăng trầm và là nguồn cơn của nhiều sự tranh cãi, tuy nhiên có một sự thật là “Thần lùn giữ vườn” vẫn còn đó và có sức hút vô cùng mãnh liệt.
